Vrste stepeništa u građevinarstvu

Stepenište je konstrukcija koja se sastoji od niza horizontalnih površina (staza) koje se nazivaju stepenicama. Ono omogućuje vertikalno kretanje između različitih nivoa u zgradama, kućama, stepeništima na otvorenom, i drugim mestima. Stepnice su često napravljene od materijala kao što su drvo, metal, beton ili kombinacija više materijala.

Funkcija stepeništa je omogućiti vertikalnu komunikaciju između spratova ili nivoa. Mogu se koristiti kako bi se prevazišle visinske razlike i povezali prostori na različitim nivoima. Stepnice se mogu naći u različitim oblicima i stilovima, od klasičnih drvenih stepenica do modernih metalnih konstrukcija.

Važno je da stepenište bude projektovano i izgrađeno sa sigurnošću u vidu, uključujući odgovarajući nagib, visinu koraka, dubinu koraka, ogradu i osvetljenje kako bi se sprečile povrede i omogućila bezbedna upotreba.

Prema oblicima svojih osnova, svrhama kojima treba da služe i materijalima za izradu, stepenice se mogu podeliti na sledeće grupe:

1. Oblici stepenica:

• Jednokrako (prave) stepenište – to su one stepenice koje ne menjaju svoj pravac. One mogu, s obzirom na umetnuta odmoriša (podeste), biti ili bez odmoriša ili sa više njih

• Zalomljeno (zavojno, dvokrako, trokrako ili višekrako) stepenište – na zalomljenom stepeništu krak menja svoj pravac. Najobičniji oblik ovakvog stepeništa je dvokrako, pod pravim uglom zalomljeno stepenište kod kojih gornji krak polazi od kvadratnog odmorišta i pruža se dalje upravno na pravac donjeg kraka. Najčešći oblik stepeništa uopšte je dvokrako zalomljeno stepenište čiji se kraci pružaju u suprotnim smerovima (180^o). Postoje i trokrako i četvorokrako stepenište, koje imaju podeste u uglovima.

• Stepenište sa zakošenim stepenicama – radi uštede u prostoru, podesti se mogu u potpunosti ili delimično zameniti klinasto zakošenim stepenicama
• Stepenište sa zaobljenim stepenicama – zakošeni stepenici po kojima je često neudobno koračati, a u slučaju da ima svega par stepenika koji se trebaju zakositi, mogu se zameniti zaobljenim stepenicama
• Uvojno (spiralno) stepenište – svi stepenici uvojnog stepeništa su klinasto zakošeni.

2. Vrste stepeništa (podela prema svrsi): baštensko i spoljno stepenište, podrumsko stepenište, tavansko stepenište, stepenište izvan spoljnih zidova, međuspratno stepenište (unutrašnje).
3. Podela stepeništa prema materijalu za izradu:

• Stepenice od prirodnog kamena – najčešće kao baštensko ili spoljašnje stepenište, a i kao unutrašnje stepenište u velikim zgradama, školama itd.
• Betonsko stepenište – kao nezapaljivo unutrašnje stepenište (podrumsko ili međuspratno), najčešći oblik unutrašnjeg stepeništa
• Stepenište od opeka – retko se izvode; kao baštensko ili podrumsko stepenište
• Stakleno stepenište – stepenište od sigurnosnog stakla i od armiranog staklenog betona
• Čelično stepenište – upotrebljava se delimično u stambenim zgradama (kao stešenište od čeličnog lima), a i u fabrikama
• Drveno stepenište – u kućama za jednu porodicu ili za manje stambene zgrade

Stepenišni usponi

Pri određivanju stepenišnog uspona, tj. odnosa između širine gazišta b i visine stepenika h, mora se za sve stepenice imati u vidu sledeće:

• dužina ljudskog koraka izražena je obrascem b + 2h = 60~64 cm
• sigurnost pri koračanju izražena je obrascem b + h = 46 cm
• ugodnost pri kretanju izražena je obrascem b – h = 12 cm

Ako se podaci iz ova tri obrasca predstave grafički za sve moguće stepenišne uspone, dobiće se da se sve krive seku u jednom usponskom odnosu od 17/29 (h/b) cm, koji je daleko najpovoljniji i iziskuje najmanji utrošak energije.

U slučajevima kada se odnos 17/29 cm ne može ostvariti, zavisiće od namene stepeništa da li će se računati po obrascu za ugodnost ili obrascu za sigurnost.

Spoljašnje stepenište

Najjednostavniji oblik spoljnog stepeništa predstavlja stepenik ili ploča postavljen ispred ulaznih vrata. Njihova širina ne sme biti mala kako bi neko ko stoji ispred vrata ima dovoljno mesta da na njima stoji, kao i da se ne bi pri otvaranju vrata iznutra odmah stalo na njihovu ivicu.

Čak i ove jednostavne stepenice moraju imati čvrstu podlogu kako se ne bi razmicale i krivile. Najbolje je ako se za podlogu iskoriste ispusti podrumskog zida, konzole. U slučaju većih visinskih razlika između tla i gornje ivice prizemlja, spoljne stepenice postavljaju se sa jedne strane poprečno na zid zgrade. Spoljne stepenice izrađuju se od prirodnog kamena, od betona radioničke klase ili od klinkera.

Međuspratno stepenište

1. Međuspratno stepenište od prirodnog kamena

Za izradu međuspratnih stepeništa od prirodnog kamena postoje uglavnom četiri tipa:

• Slobodnonoseći stepenici od tesanog kamena između obraznih zidova na pojasnim lucima ili obrazni nosačima
• Stepenici od tesanog kamena na kosim armirano betonskim pločama
• Stepenici od tesanog kamena na ozidanim svodovima
• Slobodnonoseće stepenice od tesanog kamena sa prepuštenim stepenicama.
• za izradu stepenica pogodne su čvrste prirodne stene kao granit, sijenit, bazalt, jedri krečnjaci, kvarcoviti peščari i mermer

 2. Međuspratno stepenište od betona

Betonsko stepenište može se podeliti u četiri glavne vrste sa brojnim podvrstama:

• Stepenice od nabijenog betona (podrumske stepenice)
• Stepenice od armiranog betona
• Stepenice od kosih armirano-keramičkih elemenata. Većinom između čeličnih nosača
• Stepenice od montažnih betonskih elemenata
• Gazišta svih betonskih stepenika koji se ne oblažu drugim materijalima (mermerom, betonskim veštačkim kamenom, pločama od klinkera, drvetom) pojačavaju se čvrstim betonski materijalima, prvenstveno da bi se povećala otpornost prema habanju.

3. Međuspratno stepenište od čelika

U glavne tipove čeličnih stepenica spadaju:

• Stepenište od čeličnih nosača sa stepenicama od prirodnog kamena
• Stepenište od čeličnih nosača sa betonom ili betonskim blokovima
• Stepenište od čeličnih nosača sa opekama
• Stepenište od čeličnih nosača sa spregnutim stepenicama
• Stepenište u celosti od čelika

Stepenište pod prve četiri tačke se najčešće upotrebljavaju za stambene zgrade, a ostale naročito za industrijske objekte

4. Međuspratno stepenište od drveta

Prema vrsti izrade stepeništa i vezama stepenika sa obrazima, postoje sledećih pet tipova stepeništa:

• Blok stepenište
• Stepenište sa usađenim (uglavljenim) gazištima
• Stepenište sa užlebljenim gazištima
• Stepenište sa potpuno užlebljenim stepenicima
• Stepenište sa nasađenim stepenicima

Stepenište sa usađenim gazištima je lako pravo i jednokrako; upotrebljava se naročito za pristup krovovima, poljoprivrednim magazinima, podrumima itd. Ima samo gazišta koja su usađena u zareze obraza na dubini 20-30 mm. Debljina samih gazišta iznosi 30-50 mm. U najvažnije drveno stepenište koje se kao takvo gotovo isključivo upotrebljava za međusobnu vezu spratova, računa se stepenište sa užlebljenim stepenicama, čija su gazišta i čela užlebljena u oba obraza na dubini od 18-20 mm. Debljina spoljnog obraza iznosi 45-70 mm, a debljina unutrašnjeg obraza 36-60 mm.